در این پست از سایت antique-book-treasure.ir دستورالعمل هایی برای استجابت دعا,توصیه هایی درمورد اجابت و مستجاب شدن دعا را برای شما عزیزان قرار دادیم . برای اجابت دعا و مستجاب شدن دعا و ذکر توصیه هایی وجود دارد . همچنین دستورالعمل هایی برای استجابت دعا و قبول شدن دعا در محضر خداوند و برآورده شدن حاجت وجود دارد . در ادامه مطلب توصیه ها و دستورالعمل های استجابت دعا و مستجاب شدن دعا در نزد خداوند را مشاهده خواهید کرد .
دستورالعمل هایی برای استجابت دعا,توصیه هایی درمورد اجابت و مستجاب شدن دعا,شرایط استجابت و مستجاب شدن دعا,توصیه های برای استجابت و اجابت دعا,دستورالعمل هایی برای برآورده شدن حاجت و دعا,علامت و نشانه استجابت و اجابت دعا,دعاهایی که مستجاب می شوند
دستورالعمل هایی برای استجابت دعا,توصیه هایی درمورد اجابت و مستجاب شدن دعا
باید به این نکته توجه نمود که دعا صرفاً در مواقع گرفتاری و مشکلات نیست و این امر باید در سرتاسر لحظات زندگی جاری باشد به نحوی که در اصول کافی جلد ۲ از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است که: «کسی که پیش از نزول بلا دعا کند، چون بلا نازل شود، دعایش مستجاب می گردد و ملایکه می گویند: این صدای آشنایی است و دعای او را از آسمان منع نمی کنند و کسی که پیش از نزول بلا برای دفع آن دعا نکند، بعد از بلا دعایش مستجاب نمی شود و ملایکه می گویند ما این صدا را نمی شناسیم» و در حدیثی دیگر فرمودند که ملایکه می گویند: «پیش از امروز کجا بوده ای؟» و در حدیثی دیگر فرموده اند که: «کسی که می خواهد دعای او در هنگام گرفتاری ها مستجاب گردد باید در هنگام رفاه و نعمت نیز بسیار دعا کند.»
اگر دیدى اجابت دعایت به تاخیر افتاد، سزاوار است که به قضاى الهی راضى باشى و آن را حمل بر خیر کنى . و بدانى که حتما آن حالى که فعلا عین صلاح تو است ، چون تنها در این صورت است که به درجه عالى ، تفویض و واگذار کردن کارها به ذات اقدس الهی خواهى رسید. در این مورد از رسول خدا – صلى الله علیه وآله و سلم – روایت شده که فرمود:
* لا تسخطوا نعم الله ، و لا حوا على الله ، و اذا ابتلى احدکم فى رزقه و معیشه فلا یحدثن شیئا یساله فى ذلک حتفه و هلاکه ولکن لیقل :
اللهم بجاه محمد واله الطیبین ان کان ما کرهته من امرى هذا خیرا لى و افضل فى دینى فصبرنى علیه و قونى على احتماله و نشطنى بثقله ، و ان کان خلاف ذلک خیرا فجد على به و رضنى بقصائک على کل حال فلک الحمد .
یعنى : از نعمت هاى الهى بدتان نیاید و فکر نکرده از خدا چیزى طلب نکنید.
و اگر بلائى در روزى و زندگانى یکى از شما پدیدار شد، مبادا چیز دیگرى از خدا طلب کند چون شاید آن چیز جدید، موجب مرگ و نابودى او شود، بلکه اینگونه بگوید:
بار خدایا! تو را به جاه و جلال محمد و آلش – صلى الله علیه وآله و سلم – قسمت مى دهم ! اگر این مسئله اى که مرا ناراحت کرده ، برایم خیر است ، مرا نسبت بدان صبور گردان و نه تنها قوت بر تحملش عنایت کن ، بلکه مرا نسبت بدان با نشاط نیز بگردان . اما اگر خلاف آن برایم خیر است ، پس همان (خلاف) را به من ببخش . به هر حال مرا نسبت به قضاى خود، راضى گردان که تنها تو سزاوار ستایشى .
و آنچه که از امام صادق – علیه السلام – روایت شده نیز همین معنا را مى رساند که : خداى متعال به موسى بن عمران – علیه السلام – اینگونه وحى کرد:
* یا موسى ما خلقت احب الى من عبدى المومن ، و انى انما ابتلیته لما هو خیر له ، و اعافیه لما هو خیر له ، و انا اعلم بما یصلح عبدى علیه ، فلیصبر على بلائى ، و لیشکر على نعمائى ، اثبته فى الصدیقین عندى اذا عمل برضائى و اطاع امرى .
یعنى : اى موسى ! احدى را محبوبتر از بنده مومنم خلق نکردم و اگر او را مبتلا بر بلایى مى سازم یا از آن معافش مى دارم ، حتما به خیر و صلاح اوست ؛ چون من صلاح او را بهتر مى دانم . پس در موارد بلا، سزاوار است صابر و در موارد نعمت ، شاکر باشد تا او را نزد خود جزء صدیقین قرار بدهم . و این وقتى است که مطابق رضاى من عمل کند و فرمان مرا اطاعت نماید .
* یا عبادى اطیعونى فیما امرتکم به ولا تعلمونى بما یصلحکم فانى اعلم به ولا علیکم بمصالحکم .
یعنى : اى بندگان من ! هر فرمانى که دادم اطاعتش کنید، مبادا بخواهید مصالح خود را به من بیاموزید؛ چون من خود بهتر از شما مى دانم و بخیل هم نیستم (تا بگویند مصلحت ما را مى داند و نمى دهد) .
و از رسول خدا – صلى الله علیه وآله و سلم – روایت شده است که فرمود:
* یا عباد الله ، انتم کالمرضى ، و رب العالمین کالطبیب ، فصلاح المرضى بمایعلمه الطبیب و یدبره لا فیما یشتهیه المریض و یفتر حه ، الا فسلموا الله امره تکونوا من الفائزین .
یعنى : اى بندگان خدا! شما همانند مریض هستید و پروردگار عالمین همانند طبیب است و صلاح مریض در آن چیزى است که طیب آن را مى آموزند و عاقبت اندیشى مى کند، نه در اشتهاى مریض و خواسته های بى جایش ، پس تسلیم فرمان حق باشید تا رستگار و پیروز گردید .
از امام صادق – علیه السلام – نیز آمده است :
* عجبت للمرء المسلم لا یفضى الله بقضائه الا کان خیراله ، ان قرض بالمقاریض کان خیرا اله ، و ان ملک مشارق الارض و مغاربها کان خیرا له .
یعنى : حالات مرد مسلمان موجب شگفتى است ، هر حکمى که ذات اقدس الهی در مورد او جارى کند براى او خیر مى باشد، اگر با قیچى قطعه قطعه گردد خیر اوست کما اینکه اگر مالک شرق و غرب عالم گردد نیز، براى وا خیر خواهد بود .
و از آن حضرت است که خداوند متعال مى فرماید:
* لیحذر عبدى الذى یستبطى ء رزقى ان اغضب فا فتح علیه بابا من الدنیا .
یعنى : آن بنده اى که گمان مى کند من روزى خود را دیر به او مى رسانم ، باید خود را از غضب من نگه دارد (و چنین گمانى را بر طرف نماید) که مبادا( در اثر همین خیالش ) بابى از دنیا را بر او بگشایم .
و از جمله سخنانى که ذات اقدس الهی بر داوود نبى – علیه السلام – وحى فرستاد این است که :
* من انقطع الى کیفته و من سالنى اعطینه و من دعانى اجبته . یعنى : هر کس به من روى کند و از غیر من قطع امید بنماید، او را کفایت مى کنم (و کارهایش را بر عهده مى گیرم و به انجام مى رسانم ) هر که از من درخواست کند به او عطا خواهم کرد و هر که مرا بخواند، جوابش را خواهم داد .
* و انما اوخر دعوته و هی معلقه و قد استجبتها له حتى یتم قضائى فاذا تم قضائى انفذت ما سال .
یعنى : و اگر دعاى اجابت شده او را معلق مى گذارم و آن را به تاخیر مى اندازم به خاطر این است که حکم و قضاى من به درجه اتمام و اکمال برسد (و تمام مصالح آن فراهم گردد) و وقتى به این درجه رسید، درخواستش را انجام خواهم داد .
* قل للمظلوم : انما اوخر دعوتک و قد استجبتها لک على من ظلمک حتى یتم قضائى لک على من ظلمک لظروب کثیره غابت عنک و انا احکم الحاکمین .
یعنى : اى داود! به مظلوم بگو: اگر من دعاى مستجاب شده ات علیه کسى که به تو ظلم روا داشته را به تاخیر مى اندازم ، به خاطر کامل شدن قضا و فراهم آمدن جهات مصلحت آن است ، این جهات بسیار زیاد بوده ، تو آن را نمى دانى ولى من احکم الحاکمین هستم ( دستوراتم بى پایه و بى سابقه نیست بلکه استوارترین احکام از من صادر مى شود .
آیین بندگى و نیایش ( ترجمه ى عده الداعى) حسین غفارى ساروى. جمال السالکین شیخ احمد بن فهد حلى (قدس سره الشریف).
*********************************************
در روایتی در اصول کافی از حضرت رسول نقل شده است که: «دعا، حربه ی مومن برای دفع دشمنان است، عمود دین است که با آن دین مومن برپاست و نور آسمان و زمین است» و همچنین امام رضا (ع) نیز فرموده اند: «دعا از نیزه ی تیز کارگرتر است و دعا قضا را رد می کند، هر چند از آسمان نازل شده باشد و محکم گردیده باشد و بسیار دعا کنید، زیرا دعا کلید جمیع رحمت هاست و موجب دست یافتن به همه ی حاجت ها می باشد و به کرامت های الهی نمی توان رسید، مگر به دعا!»
با توجه به روایات ذکر شده به این نتیجه می رسیم که بر انجام دعا به خصوص در هنگام گرفتاری ها و مشکلات بسیار تاکید شده است و جالب است بدانید که دعا کردن نیز شرایط و آدابی مخصوص به خود دارد تا پذیرفته شود.
1- همدلی دل و گفتار
علامه محمدباقر مجلسی درباره ی این شرایط نخست به توجه کامل فرد در هنگام دعا تاکید می کند و می گوید در هنگام مناجات با خداوند، فرد باید با تمام وجود به دعا به سوی خدا بپردازد و این کار را با جهد و تلاش انجام دهد. از این رو در اصول کافی جلد 2 نقل شده است که حضرت علی (ع) می فرمایند: «چنین دعا نکنید که دل شما از آن غافل باشد، بلکه باید با جدیت و تلاش دعا نمایید» و در حدیثی دیگر فرموده اند: «خداوند دعایی را که با دل غافل از دعا همراه باشد مستجاب نمی کند. پس هرگاه دعا می کنید دل خود را با خدا همراه کنید و مطمئن باشید که دعای شما مستجاب خواهد شد.»
2- دعا، حتی در مواقع شادی و وفور نعمت
باید به این نکته توجه نمود که دعا صرفاً در مواقع گرفتاری و مشکلات نیست و این امر باید در سرتاسر لحظات زندگی جاری باشد به نحوی که در اصول کافی جلد 2 از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است که: «کسی که پیش از نزول بلا دعا کند، چون بلا نازل شود، دعایش مستجاب می گردد و ملایکه می گویند: این صدای آشنایی است و دعای او را از آسمان منع نمی کنند و کسی که پیش از نزول بلا برای دفع آن دعا نکند، بعد از بلا دعایش مستجاب نمی شود و ملایکه می گویند ما این صدا را نمی شناسیم» و در حدیثی دیگر فرمودند که ملایکه می گویند: «پیش از امروز کجا بوده ای؟» و در حدیثی دیگر فرموده اند که: «کسی که می خواهد دعای او در هنگام گرفتاری ها مستجاب گردد باید در هنگام رفاه و نعمت نیز بسیار دعا کند.»
3- دعا باید همراه با عمل صالح و وفا به خدا باشد!
شاید بسیار دیده باشید کسی که از مخلوقی حاجتی دارد کارهای بسیار شایسته ای برای وی انجام می دهد تا آن فرد از کارهای او خوشش بیاید و حال این امر در مورد خداوند نیز صادق است و باید به این امر توجه نمود که هر کس بیشتر به درگاه خداوند عبادت کرده است دعایش به اجابت نزدیکتر است؛ چنان چه از حضرت رسول (ص) روایت شده است که: «دعایِ بی عملِ صالح، مانند تیر انداختن از کمانِ بی زه است.» و در روایتی به نقل از بحارالانوار جلد 93 نقل شده است که: «شخصی به حضرت صادق (ع) عرض نمود: حق تعالی می فرماید دعا کنید تا دعای شما را مستجاب کنم. ما دعا می کنیم ولی مستجاب نمی شود! پس حضرت فرمود: دعای شما برای این مستجاب نمی شود که، به پیمان هایی که خداوند در عمل به واجبات و ترک محرمات از شما گرفته است وفا نمی کنید. چرا که خداوند می فرماید: به عهد و پیمان هایی که به من داده اید وفا کنید تا من نیز به عهد و پیمان های شما وفا کنم و دعاهایتان را مستجاب نمایم!»
4- هنگامی که خدا را شناختید دعا کنید تا مستجاب گردد
یکی دیگر از شرایط استجابت دعا، کمال معرفت و شناخت نسبت به خداوند است به نحوی که در بحارالانوار در جلد 93 نقل شده است که: «جماعتی از امام جعفر صادق (ع) سوال نمودند که چرا هر چه ما دعا می کنیم، دعای ما مستجاب نمی گردد؟ و حضرت پاسخ دادند: زیرا شما کسی را دعا می کنید که او را نمی شناسید و در حدیثی دیگر از حضرت صادق (ع) نقل شده است که: «چون دعا می کنید گمان کنید که حاجت شما در خانه ی شماست» و این احادیث بیانگر داشتن شناخت نسبت به خدا برای پذیرش دعا می باشد.
5- مبالغه و الحاح
یکی دیگر از شرایط استجابت دعا، مبالغه و الحاح (اصرار و پافشاری) در هنگام دعا می باشد و از این رو در اصول کافی جلد 2 از حضرت رسول نقل شده است که ایشان فرموده اند: «خداوند رحم می کند بر بنده ای که با حالت الحاح (اصرار و پافشاری) حاجتی را از خدا طلب می کند؛ خواه دعای او مستجاب بشود و خواه نشود.» و همچنین از امام صادق (ع) نقل شده است که: «پروردگار الحاح کردن مردم را بر یکدیگر در سوال(درخواست) مکروه می داند و خداوند دوست دارد که از ایشان مردم هر چه می خواهند را طلب نمایند.»
6- یک دعای مخفی بهتر از 70 دعای علنی
از دیگر موارد شرایط دعا کردن و پذیرش آن مخفی دعا کردن است، زیرا دعایی که در خفا و پنهانی صورت پذیرد به اخلاص نزدیک تر است و از ریا دورتر؛ چنان که از امام رضا (ع) نقل شده است که: «اگر یک دعای مخفی به جا آوری، بهتر است از هفتاد دعا که به طور علنی به جای آوری!»
علامه محمدباقر مجلسی همچنین ذکر می کند اگر چنانچه فردی دارای حاجت بسیار بزرگی است با توجه به این که دعای خود را ناچیز بداند و بدون ریا باشد، اگر در مجامع دعا کند بهتر است؛ چنان که در اصول کافی جلد 2 از حضرت صادق (ع) نقل شده است که: «اگر برای پدرم حاجتی روی می داد، زنان و اطفال را جمع می نمودند و ایشان دعا می کردند و آنها آمین می گفتند و در حدیثی دیگر فرمودند: «دعا کننده و آمین گوینده هر دو در ثواب شریک هستند!»
7- بهترین زمان پذیرش دعا
بی شک رعایت نمودن بعضی از اوقات و زمان ها که توصیه شده برای استجابت دعا تاثیر بسیاری در برآورده شدن دعا دارد به نحوی که در اصول کافی جلد 2، از حضرت صادق (ع) نقل شده است که: «در چهار وقت دعا کنید: وقت وزیدن بادها، وقت گردیدن سایه ها، وقت باریدن باران و در هنگام ریختن نخستین قطره ی خون از مومنی که شهید می شود، و بدانید که درهای آسمان را در این اوقات می گشایند» و در حدیثی دیگر فرمودند: «دعا در چهار محل مستجاب می شود: در نماز وِتر، بعد از نماز صبح، پس از نماز ظهر و بعد از نماز شام.»
حضرت علی (ع) نیز درباره ی بهترین اوقات دعا فرموده اند: «دعا را در چهار وقت غنیمت شمارید: هنگام خواندن قرآن، در وقت اذان، وقت باریدن باران و هنگام ملاقات کردن دو صف برای شهادت» و همچنین از امام صادق (ع) در بحارالانوار جلد 93 نقل شده است که: «سه وقت است که حاجت بنده از خدا پوشیده نمی شود: بعد از نماز واجب، هنگام باریدن باران، و زمان ظاهر شدنِ معجزه ای از حجت های خدا بر روی زمین.»
در معانی الاخبار شیخ صدوق نیز از امام زین العابدین نقل شده است که: «حضرت فاطمه فرمودند: از حضرت رسول (ص) شنیدم که می فرمود: در روز جمعه ساعتی است که هر مسلمان در آن ساعت از خدا چیزی طلب نماید، خداوند به او اعطا می فرماید. گفتم: یا رسول الله! آن کدام ساعت است؟ فرمود: وقتی که نصف قرص آفتاب فرو رود…» و همچنین در اصول کافی جلد 2، به سند معتبر از امام صادق (ع) نقل شده است که: «بر تو باد به دعا کردن در حال سجده، زیرا بنده در سجده از تمام احوال به خداوند نزدیک تر است.»
8- برای برآورد حاجت گریه کن، اگرچه به مقدار سر مگسی باشد!
از موارد دیگری که علامه مجلسی درباره ی پذیرش و استجابت دعا بیان می فرماید ابراز تضرع و زیادتِ مذلت و شکستگی در برابر خداوند است، چنان چه که از حضرت صادق (ع) نقل شده است که: «چون بدنت به لرزه افتاد و از چشمانت اشک جاری گردید، بسیار دعا کن، زیرا رحمت الهی متوجه تو گردیده و هنگام اجابت است.» و در حدیثی دیگر در اصول کافی جلد 2، از امام صادق (ع) نقل شده است که: «اگر از امری در ترس بودی یا در طلب حاجتی از خداوند بودی، پس اول خدا را به بزرگی و عظمت یاد کن، چنانچه شایسته خداوند است و صلوات بر محمد و آل محمد بفرست و حاجت خود را بطلب و خود را به حالت گریه درآور و سعی کن گریه کنی، اگرچه به مقدار سر مگسی باشد. پدرم می فرمود: نزدیک ترین حالت بنده به خدا، هنگامی است که بنده در سجده باشد و چشمانش نیز گریان.»
9- دادن صدقه قبل از بیان حاجت
به احتمال بسیار زیاد این امر را در جوامع فراوانی دیده اید که اگر چنانچه کسی حاجتی به درگاه فرد بزرگی داشته باشد، ابتدا نگهبانان و دربانان آن درگاه را خشنود می کند تا داخل شدن به نزد آن فرد بزرگ به آسانی برای وی میسر شود و نیازها و حاجتش زودتر برآورده گردد؛ و باید دانست، که به گفته ی علامه مجلسی دربانان درگاهِ خداوند، فقرا و مساکین هستند و باید پیش از طلب حاجت از خداوند، صدقه ای در راه این افراد داده شود. چنان چه که در اصول کافی جلد 2، از حضرت صادق (ع) نقل شده است که فرموده اند: «هرگاه یک نفر از شما بیمار شود، طبیب درخواست می کند و به او چیزی می دهد و اگر حاجتی به پادشاهی پیدا کند به دربانان او رشوه می دهد. پس اگر حاجتی به خدا دارید باید صدقه بدهید (تصدقی بکنید)، خواه کم و خواه بسیار باشد!»
10- دعا کردن در حق دیگران
یکی دیگر از مواردی که استجابت دعا را سرعت می بخشد دعای فردی دیگر برای دیگری است از این رو در اصول کافی جلد 2، به نقل از امام محمد باقر (ع) آمده است که ایشان فرموده اند: «سریع ترین دعایی که برآورده می شود، دعای مومنی است که غایبانه برای برادر مومن خود دعا کند. پس مَلَکی که موکل دعای اوست می گوید: آمین! و خدا به تو دو برابرِ آنچه برای برادر مؤمن خود دعا کردی عطا می فرماید.» و حضرت رسول (ص) نیز فرموده اند: «هر مومنی که برای مومنین دیگر دعا کند، خدا به عدد هر مومنی که فوت شده و به دنیا خواهد آمد، از اول تا آخر دنیا، مانند هر آنچه را که برای ایشان دعا کرده است، به او برمی گرداند، و خدا در قیامت امر می کند که بنده ای را به جهنم ببرند، پس ملایکه او را می کِشند و می برند و در آن حال مومنان می گویند: پروردگارا! این بنده در دنیا برای ما دعا می کرد. ما را شفیع وی بدان! پس خداوند ایشان را شفیع او می کند و به شفاعت ایشان نجات می یابد.»
11- حمد الهی پیش از دعا
از جمله آداب دیگر پذیرش دعا این است که خدا را پیش از طلبیدن حاجت، به بزرگواری و عظمتِ وجود و کَرَم ستایش نمایید و نعمت های ایشان را یاد کرده و او را بر آن نعمت ها شکر کنید و از این رو وارد شده است که بهترین دعا «الحمدالله» است. همچنین چون گناهان آدمی موجب محرومی از خیرات و سعادت است، باید پیش از دعا، از گناهان استغفار کرد، تا موجب رفع موانع شود، چنانچه مفضل به حضرت صادق (ع) عرض نمود: دعای جامعی به من تعلیم فرمایید و حضرت فرمودند: حمد الهی بکن؛ زیرا چون حمد الهی کردی، هر کس نماز بخواند، برای تو دعا می کند و می گوید: «سمع الله لمن حمده»؛ یعنی خدا دعای حمدکنندگان خود را مستجاب کند.»
12- صلوات، دعا را به آسمان می برد!
علامه محمدباقر مجلسی یکی دیگر از شرایط پذیرش و استجابت دعا را فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد می داند و صلوات را یکی از عوامل قبولی دعا می شمارد. همچنین است که از امام صادق (ع) نقل شده است که: «هر کس دعا کند و پیغمبر را یاد نکند، آن دعا بر بالای سرش می ایستد و تا هنگامی که صلوات نفرستد به سوی آسمان نمی رود.»
همچنین درباره ی اثر صلوات در «من لایحضره الفقیه» به سند معتبر نقل شده است که: «حضرت صادق (ع) به صباح بن سبابه فرمودند: می خواهی تو را چیزی تعلیم دهم که خدا به سبب آن، تو را از آتش جهنم حفظ کند؟ گفت: بلی!
با سلام می گویند اگر دعائی مستجاب نشده باشد بر زبان نمی اید. پس علامت استجابت دعا و آرزو ها کجاست (مثلا میخواهم شهید بشوم علامت ان کجاست)
پاسخ
در مورد اینکه علامت استجابت دعا و آرزوها کجاست ما نمی دانیم فقط خداست که از تمام چیزها با خبر است اما در مورد دعا و استجابت دعا مطالبی وجود دارد که بهتر است آن را بدانیم: علامه طباطبایی رحمه الله با استفاده از دو آیه شریفه «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ»؛[1] و آیه «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ»؛[2] استفاده میفرمایند که در استجابت دعا دو چیز معتبر است:
1 – دعوت، خواستن و طلب باشد، آن هم به راستی و صداقت؛ نه این که لقلقۀ زبان باشد که لفظ «ادعو» آن را میرساند.
2 – فقط از خداوند بخواهد که لفظ «عنّی» همین را میفهماند. بنابراین اگر به یک سبب از هزاران اسباب خارجی اعتماد کند، از خدا نخواسته و در این جا «عنّی» محقق نشده است»[3] و خداوند قول نداده که اگر از دیگران چیزی خواستید، آن را مستجاب کند.
حال در هر دعایی این دو شرط مهم تحقق داشته باشد، اجابت حتمی است و اگر هر یک از این دو شرط نباشند در حقیقت دعایی نیست لاجرم خداوند استجابت آن را تضمین نفرموده است؛ بلکه اگر کسی از غیر خدا چیزی بخواهد، خداوند او را به غیر خود واگذار میفرماید.
یک. موانع استجابت دعا
اهل بیت عصمت و طهارت – که مفسران قرآن کریم هستند – برای استجابت دعا موانعی را ذکر نمودهاند که به بعضی از آنها اشاره میکنیم.
1.1. غفلت قلب
دعا یعنی درخواست از خدای متعال برای برآورده ساختن حاجتی میباشد و طبیعی است که این ارتباط در صورتی مؤثر است که فقط ظاهر دعا مورد توجه نباشد، بلکه در باطن انسان توجه به خدا و تضرع به پیشگاه او شکل بگیرد و انسان فقط خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اکرمصلی الله علیه وآله میفرماید: «اعلموا ان الله لا یقبل دعاءً عن قلب غافل»؛ «بدانید که خداوند دعائی که از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمیکند».[4]
در واقع خدای متعال این گونه بندگان خود را تأدیب و تربیت میکند تا از راه خطا بازگشته و مسیر صحیح هدایت الهی را در زندگی خود انتخاب کنند.
2.1. منافات داشتن با حکمت الهی
خدای متعال بر اساس حکمت خود، این عالم را طبق قوانین خاص اداره میکند و هیچگاه، این قوانین را نقض نمیکند. بنابراین استجابت دعا باید از مسیر قوانین و سنن الهی جریان یابد و اگر دعایی نقض کننده این مطلب باشد، مستجاب نمیشود؛ زیرا خدای متعال فقط کریم نیست؛ بلکه حکیم نیز هست و هیچ صفتی از صفات او، صفت دیگرش را نقض نمیکند.
امام علیعلیه السلام میفرماید: «ان الله سبحانه لا ینقض حکمته فلذلک لا یقع الاجابة فی کل دعوة»؛ «خداوند سبحان حکمت خویش را نقض نمیکند بنابراین هر دعایی را مستجاب نمیسازد».[5]
3.1. عدم مصلحت
در ضمن شمارش علل گوناگونی که باعث میشود حاجات انسان سریعاً اجابت نشود، یکی از مهمترین آنها این است که گاهی انسان از خداوند چیزهایی را درخواست مینماید و فکر میکند اجابت آن به نفع او میباشد؛ حال آنکه در واقع اجابت آن درخواست؛ به ضرر او است. این حرف، اشاره به آیه 216 سوره «بقره» دارد که میفرماید: «عَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ…»؛ «چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید حال آنکه خیر شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرّ شما در آن است…». و همه اینها به خاطر جهل و یا محدودیتهایی است که در انسان وجود دارد.
4.1. گناهان اجتماعی
گناهان اجتماعی – مثل ترک امر به معروف و نهی از منکر – باعث عدم اجابت دعا است. پیامبر اکرمصلی الله علیه وآله فرمودند: «اگر امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنید، بدترین شما بر شما چیره خواهند شد، آن گاه نیکان شما دست به دعا برمیدارند، ولی اجابت نمیشود».
دو. آداب دعا
در روایات نورانی معصومینعلیهم السلام اموری به عنوان آداب دعا بیان شده که رعایت آنها میتواند در استجابت دعا مؤثر باشد.
1.2. اصرار در دعا
یکی از عواملی که سبب استجابت دعا میگردد، اصرار در دعا است خدای متعال بنا به دلایلی گاهی اوقات دعای بنده خویش را سریعاً ا جابت نمیکند؛ حال یا به علت گناهی که انجام داده و باید توبه کند و یا به علت عدم وجود شرایط لازم و نیاز به فرصت برای استجابت دعا از مجرای طبیعی و یا به جهت اینکه خدای متعال میخواهد بندهاش، ارتباط خود را با او بیشتر کند و به درگاه او توجه زیادتر داشته باشد. بنابراین اصرار در دعا خود میتواند عاملی در استجابت دعا محسوب شود و خود اصرار ورزیدن در دعا، موجب خشنودی خداوند متعال است. امام باقر علیه السلام میفرماید: «ان الله عزوجل کره الحاح الناس بعضهم علی بعض فی المسأله و أحب ذلک لنفسه»؛ «بدرستی که خداوند متعال کراهت دارد از اصرار مردم نسبت به یکدیگر برای ادای حاجات، در حالی که آن را برای خود دوست دارد».[6]
و نیز میفرماید: «و الله لایلحّ عبد مؤمن علی الله عزوجل فی حاجة الا قضاها له»؛ «به خدا قسم اصرار نمیورزد بنده مؤمن بر خداوند متعال برای حاجتی مگر این که آن را برآورده میسازد».[7] رسول اکرم صلی الله علیه وآله میفرماید: «ان الله یحب السائل»؛ «خدای متعال درخواستکننده را دوست دارد»،[8] بنابراین اصرار در دعا به پیشگاه الهی، گذشته از اینکه موجب برآورده شدن حاجت میشود. فی نفسه امری مطلوب و مورد عنایت خداوند متعال است بدین جهت هیچگاه نباید از تأخیر در استجابت دعا دلگیر و نا امید شد.
پیامبر اسلامصلی الله علیه و آله میفرماید: «رحم الله عبداً طلب من الله عزوجل حاجة فالّح فی الدعاء استجیب له او لم یستجیب»؛ «خدا رحمت کند بندهای را که از خداوند متعال حاجتی را درخواست کند و بر آن اصرار بورزد. چه حاجتش برآورده شود و چه برآورده نگردد»[9].[10]
2.2. انجام کار نیک
همانطور که گناه مانع استجابت دعا و سبب محرومیت از لطف الهی است. انجام دادن کار نیک سبب استجابت دعا میگردد و طبیعی است که هر قدر اعمال نیک انسان زیادتر باشد، لطف الهی به او بیشتر است، به خصوص بعضی از اعمال که بسیار در این زمینه مؤثر بوده و عامل ایجاد ارتباط انسان با خدا است؛ مانند نماز که دریچه ملکوت را بر روی انسان باز میکند و زمینهساز استجابت دعا میگردد. بنابراین بعد از هر نمازی، میتوان به استجابت دعایی امیدوار بود.
پیامبر اسلامصلی الله علیه وآله میفرماید: «من ادّی فریضة فله عندالله دعوة مستجابة»؛ «هر کس نماز واجبی را بجا آورد نزد خدا دعایی مستجاب خواهد داشت».[11]
3.2. عجله نداشتن در اجابت دعا
انسان وقتی خواستهای دارد، میخواهد هر چه زودتر به آن برسد؛ اما گاهی صلاح او در آن نیست و یا شرایطش فراهم نشده است و با مدتی صبر و تأمل به خواسته خود خواهد رسید. اما بی تابی و عدم شکیبایی، گاهی سبب ناامیدی میشود و مانعی برای رسیدن به خواستههای مورد نظر است. بدین جهت بهتر است همراه با اصرار در دعا، عجله بیش از حد نداشته باشیم. آنچه که وظیفه انسان است دعا کردن و امیدوار بودن است و آنچه که بر عهده خداوند است، اجابت است. بنابراین در آنچه که به خداوند مربوط میشود، مداخله نکنیم که در غیر این صورت به زیان ما تمام شده و مانعی برای وصول رحمت الهی خواهد گشت. امام صادقعلیه السلام فرمود: «همیشه مؤمن در خیر و آسایش است تا هنگامی که عجله نکند. در غیر این صورت ناامید میشود و دعا را ترک میکند. از امامعلیه السلام پرسیده شد: چگونه عجله میکند! امام میفرماید: میگوید از فلان زمان دعا کردم اما اجابت نشده است.[12] بنابراین باید امید فراوان داشت و اصرار در دعا نیز ورزید؛ اما عجله نباید داشت که خود مانع تحقق استجابت دعا است.
امام صادقعلیه السلام میفرماید: «ان العبد اذا دعا لم یزل الله تبارک و تعالی فی حاجته ما لم یستعجل»؛ «به درستی که بنده هنگامی که دعا میکند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت او است تا زمانی که او عجله نکند».
4.2. واسطه قرار دادن معصومعلیه السلام
خداوند متعال میفرماید: «وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ»؛ «به سوی خداوند واسطه بجویید»[13] و نیز میفرماید: «وقتی مردم به خود ستم نموده و نزد تو میآمدند و طلب مغفرت میکردند، پیامبر نیز برای آنان استغفار مینمود، خدا را مهربان و توبهپذیر مییافتند»[14].
5.2. دعا در مکانهای مقدس
دعا در مساجد، حرم اهل بیتعلیهم السلام، تربت شهیدان و… زمان هایی که در مظان استجابت دعا هستند (مانند شب قدر، روز عرفه و میلاد و شهادت ائمه اطهار و سحرها)، در سرعت استجابت آن بسیار مؤثر است. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه شما را به لینکی از همین پایگاه دعوت می نماییم: دانستنی هایی از قرآن (شرایط استجابت دعا)
[1] . بقره (2)، آیه 186؛ «هرگاه بندگانم از من سؤال کردند، به درستی که من نزدیک هستم دعای دعا کننده را هرگاه مرا بخواند اجابت میکنم».
[2] . غافر (40)، آیه 60؛ «بخوانید مرا استجابت میکنم شما را».
[3] . المیزان، 2، صص 30 – 33.
[4] . میزان الحکمه،ج 2، ص 875.
[5] . میزان الحکمة، ج 2، ص 876.
[6] . میزان الحکمه، ج 2، ص 880.
[7] . همان
[8] . همان
[9] . همان، ص 880.
[10] . میزان الحکمه، ج 2، ص 880.
[11] . همان
[12] . همان
[13] . مائده، آیه 35.
[14] . نساء، آیه 64.