آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ ۚ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ ۚ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا ۖ غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ

این رسول به آنچه خدا بر او نازل کرده ایمان آورده و مؤمنان نیز همه به خدا و فرشتگان خدا و کتب و پیغمبران خدا ایمان آوردند (و گفتند) ما میان هیچ یک از پیغمبران خدا فرق نگذاریم، و (همه یک زبان و یک دل) اظهار کردند که ما (فرمان خدا را) شنیده و اطاعت کردیم، پروردگارا، ما آمرزش تو را خواهیم و (می‌دانیم) بازگشت همه به سوی توست.

معانی کلمات آیه

«مَآ أُنزِلَ»: مراد قرآن است. «لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مُِن رُّسُلِهِ»: مراد آن است که ما مثل یهودیان و مسیحیان نیستیم و همه پیغمبران را از آدم تا خاتم فرستاده خدا می‌دانیم. «غُفْرَانَکَ»: از تو بخشش گناهانمان را خواستاریم و رحمت و لطف تو را چشم می‌داریم. واژه غفران، مفعول مطلق فعل محذوف (إِغْفِرْ) یا مفعولٌ‌به فعل محذوف (نَسْأَلُکَ) است. «رَبَّ»: منادا است به حذف حرف ندا. «مَصِیر»: رجوع. برگشت. مصدر میمی از (صَیْرُورَة) است.

نزول

این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است.

از ابن عباس و نيز از ابوهريره چنين روايت كنند كه وقتى كه آيه 284 سوره بقره «وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ؛‌ آنچه كه در (ضماير و ذهن) خودتان است آشكار نمائيد و يا پنهان سازيد. خداوند آن را به حساب و محاسبه خواهد درآورد» نازل گرديد. بر صحابه فوق‌العاده سخت و گران آمد لذا نزد پيامبر آمدند و گفتند: يا رسول اللَّه ما طاقت تحمل اين آيه را نداريم رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: آيا مي‌خواهيد مانند اهل كتابى كه قبل از شما بودند باشيد؟ كه به پيامبرانشان گفته بودند: (سمعنا و عصينا؛ گوش داديم ولى نافرمانى نموديم) بلكه بايد بپرهيزيد و از خداوند بترسيد و حتى برعكس آن‌ها باشيد و در قبال آيات خداوند (سمعنا و اطعنا؛‌ گوش داديم و فرمانبردار گشتيم) بگوئيد.

صحابه وقتى كه اين موضوع را از پيامبر شنيدند، زبان‌هاى خويش را بستند و مطيع گشتند. سپس در دنباله فرمانبردارى آنان اين آيه نازل گرديد و بعد موضوع آيه فوق كه ايجاد اضطراب و نگرانى در ميان اصحاب نموده بود به وسيله آيه «لايُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها؛ خداوند هيچ كس را به فوق طاقت او مكلف نمى سازد».

آيه 286 سوره بقره منسوخ گرديد و البته چنين نسخى معلوم نيست و هر دو آيه به محكمى خود باقى است زيرا هر يك از آن دو آيه در موضوع مربوط به خود محكم بوده و ممكن است داراى موضوعى مخصوص به خود باشد.

تفسیر نور (محسن قرائتی)

«285» آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ

پيامبر به آنچه از سوى پروردگارش بر او نازل شده ايمان دارد و همه مؤمنان (نيز) به خدا و فرشتگان و كتاب‌ها (ى آسمانى) و فرستادگانش ايمان دارند (و مى‌گويند:) ما ميان هيچ يك از پيامبران او فرق نمى‌گذاريم (و به همگى ايمان داريم) و گفتند: ما (نداى حقّ را) شنيديم و اطاعت كرديم، پروردگارا! آمرزش تو را (خواهانيم) و بازگشت (ما) به سوى توست.

نکته ها

در اين آيه اصول دين (توحيد، نبوّت، معاد) بيان شده و در آيه بعد، آمادگى انسان براى انجام تكاليف الهى و درخواست رحمت و مغفرت از خدا مطرح مى‌شود. لذا در حديث آمده است كه اين آيه و آيه بعد ارزش خاصّى دارند و تلاوت آن دو همانند گنج است.

تكريم پيامبر لازم است و حساب رسول اللّه صلى الله عليه و آله از ديگران جداست. لذا در اين آيه ابتدا نام رسول خدا و ايمان او آمد و سپس نام مؤمنان و عقايد آنان.

پیام ها

1- تبلور مكتب در رهبر است. «آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ»

2- مبلّغان دينى بايد به آنچه دعوت مى‌كنند، باور داشته باشند. «آمَنَ الرَّسُولُ …»

3- نزول كتب آسمانى، براى پرورش وتربيت انسان‌هاست. «مِنْ رَبِّهِ»

4- ايمان به همه انبيا لازم است، چون تمام انبيا يك هدف دارند. «كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ»

5- زمينه‌ى دريافت مغفرت الهى، ايمان وعمل است. «سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا»

6- در كنار ايمان و عمل، باز هم بايد چشم اميد به رحمت و غفران الهى داشت.

«سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا»

7- بخشش، از شئون ربوبيّت وزمينه‌ى پرورش است. «غُفْرانَكَ رَبَّنا»

تفسير نور(10جلدى)، ج‌1، ص: 456