عمده‌ترین عوامل ترس و نگرانی غیر طبیعی از مرگ عبارتند از:

1. ناآگاهی از حقیقت مرگ:

امام هادی علیه‌السلام، به یکی از یاران خویش که در بستر بیماری بود و از ترس مرگ بی‌تابی کرده و می‌گریست، فرمود: «یا عبدالله تخاف من الموت لانک لاتعرفه»؛ «‌ای بنده خدا، تو از مرگ می‌ترسی به دلیل آنکه حقیقت آن را نمی‌شناسی». (1)

اگر انسان، مرگ را نابودی و فنا تفسیر نکرده بلکه انتقال از سرای فانی به سرای باقی بداند، از مرگ هراسی به دل راه نمی‌دهد.

2. دلبستگی شدید به دنیا:

انسانی که شیفته‌ی دنیا و غرق در مادیات شده است؛ برای بهره‌مند شدن هرچه بیشتر از لذایذ دنیوی، به دنبال زندگی ابدی در این دنیاست و همواره از فرارسیدن مرگ خویش در نگرانی و اضطراب به سر می¬برد، زیرا چنین می‌پندارد که مرگ پایان‌بخش تمام لذت‌ها و کامیابی‌های اوست و او را از علایق و دل‌بستگی‌هایش، برای همیشه جدا می‌سازد.

امام علی علیه‌السلام با گذرا خواندن دنیا و جاودان خواندن آخرت، در همه انسان‌ها این انگیزه را ایجاد می‌کند که به دنیای زودگذر دل نبندند.

می‌فرمایند: «ایها الناس انما الدنیا دار مجاز و الآخرة دار قرار»؛ «ای مردم، دنیا سرای گذرا و آخرت خانه جاودان است». (2)

3. ترس از حسابرسی اعمال:

قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لا یَتَمَنَّوْنَهُ أَبَداً بِما قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ بِالظَّالِمِین»؛ «ولی آن‌ها هرگز تمنای مرگ نمی‏کنند به خاطر اعمالی که از پیش فرستاده‏اند و خداوند ظالمان را به‌خوبی می‏شناسد». (3)

اسلام عزیز، برای خنثی کردن این عامل، همواره بر گشودگی در توبه و بخشندگی و توبه پذیری خداوند تأکید می‌کند.

پی‌نوشت‌ها:
1. معاني الأخبار، النص، ص: 290
2. نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص: 320
3. جمعه/7