باید دانست استجابت دعا و عدم استجابت آن دلایل متعددی دارد؛ اما با استفاده از روایات به برخی از مهم ترین آنها اشاره می کنیم:

الف. دعای کسانی که مستجاب می شود

1- دعای امام عادل برای رعیتش،

2- دعای پدر نیکوکار برای فرزندش،

3- دعای فرزند نیکوکار برای پدرش،

4- دعای مظلوم

5- دعای کودکان بی گناه

6- دعای مؤمنی برای مؤمن دیگر

7- قاری قرآن

8- دعای فرد نیکوکار برای قومی که سپاس احسانش را نداشتند

9- کسی که در دعا از همه منقطع گردیده و تنها به خداوند امید بسته است

10- فردی که در عین دعا راضی به رضای خداوند است.

ب. دعای کسانی که مستجاب نمی شود

1- مردی که در خانه بنشیند و بگوید: خدایا روزی مرا برسان،

2- مردی که زنش را نفرین کند در حالی که توانایی بر طلاق او دارد،

3- دعای مردی که مال خود را بدون مدرک و شاهد به کسی وام دهد و بر علیه او دعا کند،

4- مردی که مال و ثروت داشته باشد و آن را هدر دهد و از خدا طلب روزی کند،

5- نفرین دوستی در حق دوست دیگر

6- دعای تارک امر به معروف و نهی از منکر در طلب خیر و بهبودی وضعیت امت اسلامی

چند نکته مهم که دانستن آن، باعث تأمّل در أندیشه‌ها و قوّت روحی می‌شود

۱. نکتۀ أول:  خدای متعال با بندگانش دشمنی ندارد و مسلما اراده‌ی او بر کمال بندگانش می‌باشد. تمام دستورات دین گواه بر این مطلب می‌باشند که خدای متعال به هر وسیله‌ای به دنبال کمال انسان است

۲. نکتۀ دوم: تأخیر و عدم اجابت دعا، نشان کم لطفی و کم محبتی خدا نیست، بلکه گاهی بر عکس، هرچه بیشتر تأخیر شود، دلیل بر بیشتر دوست داشتن خدا است. در کلام معصومین (ع) داریم: «وقتی که مؤمنی دعا می‌کند، خداوند به ملائکه می‌فرماید: دعایش را مستجاب نمودم، ولی آن را نگه دارید و عطا نکنید که من دوست دارم صدای این بندة مؤمن را بشنوم. بنده‌ای هم هست که دعا می‌کند و خداوند می‌فرماید: زود حاجتش را بدهید که آوازش را دوست ندارم».

در روایت نیز آمده است که: «ان الله اذا احبَّ عبداً غطَّهُ فی البلاء غطّاً؛ (۱) خداوند وقتی بنده‌ای را دوست بدارد، او را با سختی‌ها و مشکلات مواجه می‌سازد». پیامبران و اولیای الهی بیش از دیگران در زندگی خود با مشکلات روبرو بوده اند.

۳. نکتۀ سوم: اگر به خاطر مشکلاتی، حس ناامیدی در شما به وجود آمده، مشکلات زندگی امتحان الهی است، باید با صبر و تحمّل از آزمون موفق به در آیید؛ به ظاهر قضیه نگاه نکنید. به نتایج معنوی و آثار اخروی رویدادهای زندگی توجه داشته باشید. زندگی همیشه با رنج و مشکلات آمیخته است. بعضی به ظاهر خوشبخت به نظر می‌رسند. امّا در واقع زندگی شان سراسر پوچ و بی معنا است و هیچ نتیجه و پاداش اخروی ندارند.

خداوند منان با طول دادن اجابت ما را بیش‌تر به حالت انابه و تضرع در درگاهش نگه مى‏دارد. این لطف بزرگى است که به این وسیله ارتباط عبد با معبود حفظ مى‏ گردد. در پى آن الطاف بى‏ شمار دیگرى نصیبش مى‏ شود

۴. نکتۀ چهارم: سختی و مشکلات زندگی زمینه ترقّی و رشد معنوی است. باید خوشحال باشید که خداوند شما را شایسته این مقام دانسته است. از فضای پیش آمده نهایت استفاده را کرده و در آغوش پر مهر پروردگار، مشکلات تان را حل کنید. قدر دان این لحظات ناب باشید. مشکلات در زندگی پل پیروزی و نردبان ترقی انسان است. کمالات در برخورد با مشکلات و غلبه بر آن‌ها ظهور و بروز می‌کند. جوهره انسان در میدان‌های مبارزه با سختی‌ها جلوه می‌یابد. این از سنت‌های الهی است. باید از خداوند، استقامت و صبر و استواری طلب نماییم. از او بخواهیم ما را در آزمایش‌های سخت و دشوار زندگی موفق و پیروز سازد

۵. نکتۀ پنجم: به ابعاد مثبت زندگی خود نیز توجه داشته باشید؛ اگرچه دچار مشکلاتی هستید که شما را رنج می‌دهد و از این لحاظ وضعیت خود نامطلوب‌تر از دیگران می‌بینید، امّا جنبه‌های مثبتی نیز در زندگی شما وجود دارد که دیگران بی بهره از آن هستند، همانند نعمت سلامتی و ..

۶. نکتۀ ششم: همیشه به خداوند توکل داشته باشید؛ نقش توکل در زندگی بسیار راه گشا است. انسان اگر واقعاً به خدا توکل نماید، خداوند مشکلات زندگی او را برطرف می‌کند. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ؛ (۲) هر کس بر خدا توکل کند، خدا او را کفایت می‌کند.

نکته پایانی: 

توجه و دقت به مضمون این آیه روحیه امید را در انسان تقویت می‌کند: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً، إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً؛ (۳) پس حتماً با سختی آسانی است، حتماً با سختی آسانی و گشایشی است»؛ و روزی می‌رسد که اکثر ما پی خواهیم برد که عدم اجابت برخی از دعاهایمان خود یک نعمت بزرگ و با ارزش بوده و از خداوند بابت اصرار و بی قراری‌ها و گله گذاری هایمان عذر خواهی خواهیم کرد.

اگر به اوصاف الهی توجه کنیم و به صفات پروردگار ایمان بیاوریم و بدانیم خداوند بخشنده و مهربان است، در می‌یابیم که اگر خواسته‌های انسان بر آورده نمی‌شود، دلیلش بخل نیست. خداوند با توجه به کمال و سعادت و مصلحت انسان خواسته‌های او را اجابت می‌کند.

پس تأخیر اجابت دعا، نشان کم لطفی و کم محبتی خدا نیست، بلکه گاهی بر عکس، هرچه بیشتر تأخیر شود، دلیل بر بیشتر دوست داشتن خدا است.